خاک شور و سدیمی
زمانی که به هر دلیلی غلطت نمک و املاح موجود در خاک از حد معمول بالا تر رود که گیاه نتواند به حد کافی آب جذب کند و با مشکل رشد روبه رو شود خاک به، خاک شور تبدیل می شود.
درخاک های شور غلظت نمک ها و سدیم از حد مجاز بالا تر است ، معمولا قلیایی وpH نسبتا بالایی دارند. در نتیجه جذب آهن(Fe) ، منگنز(Mn)، مس (Cu)، روی(Zn) در گیاه کاهش یافته و این امر اثر بسیار منفی روی گیاه می گذارد و میزان محصول دهی را کاهش میدهد.
با افزایش شوری خاک درصد سدیم تبادلی (ESP) نیز افزایش می یابد.
بنابراین یکی از دلایل شور شدن خاک، سدیم موجود در آب و کود های نامرغوب (salt index) است.
خاک شور معمولا بر تمامی جوانب رشد گیاه از جمله جوانه زنی، رشد و ….. تاثیر دارد.
http://www.agroconection.com/soil/saline-soil-information-and-management/
چگونه بفهمیم که خاک شور است؟
›اندازه گیری pH
خاک های شور، معمولا قلیایی هستند و با اندازه گیری pH ، به شور بودن خاک پی برد.
›اندازه گیری سدیم:
وضعیت سدیم به صورت نسبت +Na تبادلی به کل ظرفیت تبادل کاتیونی خاک تعیین می گردد(ESP).
›اندازه گیری غلظت نمک
غلظت نمک در محلول خاک بر اساس اصل توانائی نمک در هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک با هدایت سنج تعیین می گردد.
چگونه خاک شور میشود؟
2.شوری ذاتی خاک (هوازدگی سنگ ها و مواد اولیه):
خاک ماده ای است که سطح زمین را می پوشاند و از هوازدگی سنگ ها تشکیل میشود.هوازدگی فرآیندی است،به طور مداوم اما کندی از تجزیه تدریجی سنگ ها از طریق عامل های مختلف مانند باران(زمان بارش باران ، آب سنگ ها را حل کرده و به تجزیه آن ها کمک میکند )، تغییرات دمایی(با بالا و پایین شدن دما سنگ ها شکافته شده و خرد می شوند)، لاشه ی گیاهان(از لاشیه گیاهان اسید های آلی تولید می شود که باعث فرسایش سنگ ها می شود).
بنابراین هوازدگی اولین مرحله تولید خاک است .زمانی که سنگ ها حاوی املاح معدنی باشند پس از هوازدگی خاک تولید شده ذاتا شور است.
1.آبیاری با آب شور:
باتوجه به اینکه آب مناطق مختلف منشا های متفاوتی دارند(چشمه،چاه و…)مقادیر املاح آن ها نیز متفاوت است.به طور عمده در مناطق شمال ، غرب و مرکزی کشور آب شور وجود دارد پس آبیاری با این آب ها باعث تجمع املاح(نمک) در خاک شده، و بعد مدتی خاک شور می شود. و هچنین به دلیل وجود یون های معدنی در آب شور، با افزایش غلظت عناصری مثل سدیم، منیزیم….. و ترکیبانی مثل سولفات، بی کربنات ها و کلراید در خاک باعث شوری خاک شده است.
4.نفوذ آب دریا به اراضی ساحلی و همچنین آبخوان به دلیل استفاده بیش از حد از آب شیرین :
اساسا آب دریا شور است، و از طریق سواحل وارد خاک شده و باعث شوری آن شده ، همچنین آبخوان ها به دلیل جریان از بالا دست وتماس با سنگ هایی که دارای سوراخ ها یا خلل و فرج هستند باعث جذب املاح زیادی در خود شده که با رسیدن به پایین دست و نفوذ به اراضی ، خاک را شور می کند، بنابراین امکان رشد گیاه کاهش یافته یا گیاهان خاص(مقاوم به شوری)در آن قسمت رشد می کنند. (مثال: حوزه آبخوان گتوند که متاسفانه این نوع شوری را سبب میشود)
3.استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی (کودهای شیمیایی و کشاورزی):
با استفاده بیش از حد از کودهای شیمیایی، سلامت خاک زمین کشاورزی کاهش یافته و همچنین به خواص خاک آسیب می رساند که مشکلاتی مانند کاهش حاصلخیزی را به همراه دارد. با افزایش کود شیمیایی به طور مداوم، pH خاک تغییر کرده، امکان حمله آفات به محصول را افزایش داده و اسیدی شدن خاک را راحت تر و سریع تر می کند.
6.نمک های حاصل از باد:
در مناطق ساحلی با وزش باد، نمک های موجود در دریا به ساحل منتقل شده و از طریق ساحل به اراضی مجاور که باعث تجمع نمک در خاک آن منطقه و سپس شوری خاک شده است.
5.حذف پوشش گیاهی با ریشه عمیق:
زمانی که زمین کشاورزی از گیاهان بومی که ریشه عمیق دارند پاکسازی می شود و گیاهان با ریشه کم عمق جای آن ها را می گیرند، تجمع نمک در خاک افزایش یافته و خاک شور می شود.
7.تبخیر سطحی و تعرق گیاه:
تبخیر چیست؟ فرآیند تبدیل آب موجود در سطح خاک به بخار آب که توسط انرژی حرارتی خورشید و/ یا در اثر پایین بودن رطوبت هوا اتفاق می افتد.
تعرق چیست؟ فرآیندی که در گیاهان رخ می دهد، آب از ریشه گیاه به ساقه ها و برگ منتقل می شود و سپس از طریق روزنه های برگ به صورت بخار از گیاه خارج می شود.
بنابراین، زمانی که تبخیر رخ می دهد سطح زیرین خاک دارای آب است و سطح بالایی خاک خشک شده بنابراین ریشه گیاه برای تامین آب سعی می کند آب داخل خاک را به سمت خود بکشاند که با بالا آمدن آب در آن املاح ونمک های خاک حل شده و به سطح خاک می رسند و باعث شوری خاک می شوند.
8.زهکشی ضعیف ( نمک های موجود در خاک به دلیل عدم انتقال آب شسته نشوند):
با زهکشی ضعیف به دلیل عدم انتقال درست آب، نمک های موجود در خاک شسته نمی شوند، و در کل خاک شور باقی می ماند.
9.آب و هوای خشک و بارندگی کم ( باعث میشود نمک‌ها از زمین زراعی خارج نشوند):
به دلیل بارش کم باران و آب و هوای خشک که تبخیر آب موجود در خاک را افزایش داده، نمک ها از خاک آبشویی نشده و خاک شور می شود.
10.استفاده از لجن فاضلاب ویا پساب فاضلاب تصفیه شده:
به دلیل وجود مقادیر زیادی املاح در لجن یا پساب فاضلاب امکان شوری خاک را افزایش داده است.
عوامل ظاهری خاک شور
› سوختگی حاشیه برگ ها
›کاهش یا عدم جوانه زنی بذر
›کاهش بنیه گیاه
›سفیدک زدن سطح خاک
›مشکل نفوذ آب در داخل خاک
›پوسته پوسته شدن سطح خاک
اثرات خاک شور روی گیاهان
بازده کم اقتصادی
در مجموع با شور شدن خاک انواع استرس ها به گیاهان وارد شده که نهایتا کاهش میزان برداشت محصول را به همراه دارد.
تنش اکسایشی
پدیده ای شیمیایی و فیزیکی است که باعث تولید زیادی گونه های فعال اکسیژن می شود که به سلول های گیاهی آسیب می رساند .بنابراین کاهش کیفیت محصولات را به همراه دارد.
سمیت یونی
وقتی در آب آبیاری گیاهان مقادیر یون های سدیم، کلر، برم از حد مجاز بالا باشد احتمال آسیب رسیدن به گیاه وجود دارد.(داشتن برگ های کوچک، از بین رفتن بافت اطراف برگ یا میوه و..)
کاهش رشد
نمک‌ها می‌توانند جذب آب را کاهش دهند و باعث کمبود آب در گیاهان شوند. این موضوع به رشد گیاهان آسیب می‌زند و میتواند باعث کاهش عملکرد محصولات شود.
تغییرات در ترکیب شیمیایی گیاه
شوری خاک میتواند باعث تغییرات در ترکیب شیمیایی بافت‌های گیاه شود، مانند افزایش غلظت نمک‌ها در گیاه که به طور مستقیم به عملکرد و سلامت گیاه آسیب می‌زند.
تنش اسمزی
در فرآیند اسمز، آب از ناحیه هایی با غلظت کم نمک به ناحیه هایی با غلظت بیشتر نمک درگیاه جریان دارد. بنابراین وقتی آب دریافتی گیاه حاوی مقدار زیادی نمک باشد، جریان آب در گیاه معکوس می شود و تنش اسمزی رخ می دهد.که بر روی رشد گیاه و کیفیت محصول تاثیر می گذارد.
آنتاگونیسم (کمبود مواد مغذی)
وقتی که خاک شور باشد جذب مواد مغذی کاهش می یابد و گیاه با کمبود مواد مغذی مواجه می شود.بنابراین عناصر موجود در خاک اثرات یکدیگر را کاهش می دهند.(اضافه بودن یونی باعث کاهش جذب یون دیگری در گیاه می شود)
روش های کاهش شوری خاک
کوتاه کردن فاصله بین دو آبیاری
باید با برنامه ریزی مناسب آبیاری بعد آبیاری زمین مجددا در تایم مشخص شده با فاصله کم از آبیاری قبلی ، آبیاری زمین صورت بگیرد. که موجب رفع شوری خاک و کاهش غلظت محلول خاک شده است.
آبیاری به روش نوین
آبیاری به روش قطره ای که روشی نوین است میتواند میزان تجمع نمک را کاهش یافته است.
آبشویی
در این روش با استفاده از آب مناسب (آب باران یا نسبتا شیرین) که حلالیت آن زیاد است ، روند آبشویی خیلی بهتر انجام می شود، و املاح خاک بیشتر شسته شده و به سطح پایینی خاک نفوذ می کند.
اضافه کردن ژیپس (سنگ گچ)
وقتی ژیپس به خاک شور اضافه می شود، با تبدیل کردن بی کربنات سدیم و کربنات ها به سولفات باعث کاهش شوری خاک می شود. در این مورد با افزودن ژیپس میزان کلسیم موجود در خاک بالا رفته و نهایتا نسبت جذب سدیم SAR کاهش می یابد.
استفاده از گوگرد ارگانیک
وقتی گوگرد ارگانیک را به خاک شور اضافه می شود، با دما، هوا و آب درون خاک واکنش داده و با ایجاد سولفوریک خاک را از حالت قلیایی به اسیدی تبدیل میکند.
